Retrospective
by Tatev Chakhian
We used to live slowly
in times of peace.
Lost was found eventually,
life was a safe place to live in,
moreover, to fade away willingly.
God was recalled on good occasions,
in misfortune, we called him
to bear us in mind… and God did!
Our life –
a gained hour in an adjusted time
was the postponement of the war…
the luxury of morning laziness,
the serene ritual of coffee-making,
our loves left to be loved,
our books unfinished,
the same decorations on the Christmas tree over and over,
our fathers ageing in the photos,
our ridiculous quarrels, our superficial ruins; every day a doomsday!
We used to die slowly in times of peace
keeping the right order;
from the aged to the young,
having a life-long time to moan
the gradual slowdown of our hearts
in well-equipped hospitals
designed for a dignified life.
(Photo: From the movie “We used to Live Slowly in Times of Peace”, Kristina Jacot, 2025)
ՀԵՏԱՀԱՅԱՑ
Տաթև Չախեան
Դանդաղ էինք ապրում,
որովհետեւ խաղաղություն էր։
Կորածը վաղ թե ուշ գտնվում էր,
եւ այնքան ապահով տարածք էր կյանքը,
որ տնից դուրս էինք գալիս ու կորչում ինքնակամ։
Աստծու մասին հիշում էինք լավ առիթներով,
վատ առիթներով՝ հիշեցնում մեր մասին
․․․ու Աստված հիշում էր:
Մեր կյանքը՝
ժամացույցի սլաքները հետ տալիս շահած ժամ,
պատերազմի հետաձգումն էր —
անկողնում ծուլորեն պտտվելու ճոխությունը,
կրակին հանդարտ բարձրացող սուրճը,
ամեն տարի կախվող նույն խաղալիքը տոնածառին,
լուսանկարներում ծերացող մեր հայրերը,
մեր հետաձգվող սերերը,
կիսատ թողած գրքերը,
մեր մանրախնդիր վեճերը,
որ աշխարհի վերջն էին թվում,
մեր փլատակները կենցաղային։
Քանի որ խաղաղություն էր,
մենք մեռնում էինք դանդաղ, հերթով, կարգով՝
մեծից փոքր,
սրտի զարկերի աստիճանական խլությամբ,
լավ կահավորված հիվանդասենյակներում՝
հարմարեցված արժանապատիվ ապրելու համար։
OCD/Նիլ Հիլբըրն
Առաջին անգամ, երբ ես տեսա նրան,
Իմ գլխում ամեն ինչ լռեց։
Պարբերաբար թարմացող բոլոր պատկերներն ուղղակի անհետացան։
Երբ դու ունես օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում, դու խաղաղ պահեր չես ունենում։
Նույնիսկ անկողնում ես մտածում եմ․
Դուռը փակեցի՞։ Այո՛։
Ձեռքերս լվացի՞։ Այո՛։
Դուռը փակեցի՞։ Այո՛։
Ձեռքերս լվացի՞։ Այո՛։
Բայց երբ ես տեսա նրան, միակ բանը, որ կարող էի մտածել, նրա շրթունքի կոր ծալվածքն էր․․․
Կամ այտին ընկած թարթիչը,
այտին ընկած թարթիչը,
այտին ընկած թարթիչը։
Ես գիտեի՝ պիտի խոսեմ նրա հետ։
Երեսուն վայրկյանում ես նրան վեց անգամ ժամադրեցի։
Նա ասաց “այո” երրորդից հետո, բայց դա ինձ հավաստի չթվաց, ու ես պետք է շարունակեի։
Մեր առաջին ժամադրության ժամանակ ես ավելի շատ ժամանակ ծախսեցի իմ ուտելիքի գունային համադրության, քան այն ուտելու կամ նրա հետ խոսելու վրա։
Բայց դա նրան դուր եկավ։
Նրան դուր եկավ, որ ես հրաժեշտի ժամանակ տասնվեց անգամ համբուրեցի կամ քսանչորս անգամ․․․օրվա տարբեր ժամերի։
Նրան դուր եկավ, որ մի հավերժություն էր տևում իմ՝ տուն տանող ճանապարհը, քանի որ մեր մայթին շատ էին ճաքերը։
Երբ մենք սկսեցինք միասին ապրել, նա ասաց, որ ապահով է զգում, քանի որ մեզ ոչ ոք երբեք չի կարող կողոպտել, քանի որ ես դուռը փակել եմ տասնութ անգամ։
Ես միշտ նրա բերանին էի նայում, երբ խոսում էր,
երբ խոսում էր,
երբ խոսում էր,
երբ խոսում էր։
երբ նա ասում էր, որ սիրում է ինձ, նրա շրթունքի ծայրը կորանում էր դեպի վեր։
Գիշերը նա պառկում էր անկողնում և նայում էր՝ ինչպես եմ անջատում լույսերը… միացնում, անջատում, միացնում, անջատում, միացնում, անջատում, միացնում, անջատում, միացնում, անջատում, միացնում, անջատում։
Նա փակում էր աչքերն ու պատկերացնում՝ օրերն ու գիշերներն անցնում են իր դիմացով։
Բայց հետո․․․ նա ասաց, որ ես շատ եմ իրենից ժամանակ խլում։
Որ չպետք է այդքան համբուրեմ իրեն հրաժեշտ տալիս, քանի որ նա ուշանում է աշխատանքից․․․
Երբ ասաց, որ սիրում է ինձ, նրա բերանը ուղիղ գիծ էր։
Երբ ես կանգ առա մայթի ճաքի մոտ, նա ուղղակի շարունակեց քայլել…
Անցյալ շաբաթվանից նա սկսեց քնել իր մոր տանը։
Նա ասաց, որ չպիտի թույլ տար ինձ այդքան կապվել իր հետ, որ այս ամենը սխալ էր, բայց…
Ինչպե՞ս կարող է դա սխալ լինել, երբ ես չպետք է լվանայի ձեռքերս նրան դիպչելուց հետո։
Սերը սխալ չէ, և դա սպանում է ինձ, որ նա կարող է փախչել այս ամենից, իսկ ես՝ ոչ։
Ես չեմ կարող, չեմ կարող գնալ ու գտնել նոր մեկին, որովհետև ես միշտ նրա մասին եմ մտածում։
Սովորաբար, երբ ես տարվում եմ ինչ-որ բանով, ես տեսնում եմ՝ ինչպես են մանրէները ներթափանցում մաշկիս մեջ։
Ես տեսնում եմ՝ ինչպես է մեքենաներըի անվերջանալի շղթան վրաերթի ենթարկում ինձ․․․
Ու նա առաջին գեղեցիկ բանն էր, որով ես երբևէ տարվել եմ։
Ես ուզում եմ ամեն առավոտ արթնանալ՝ մտածելով, թե ինչպես է նա ղեկը բռնում…
Ինչպես է պտտում լոգարանի բռնակները՝ ասես սեյֆ է բացում։
Ինչպես է փչում մոմերը,
Փչում մոմերը,
Փչում մոմերը,
Փչում մոմերը,
Փչում մոմերը,
Փչում…
Հիմա ես միայն մտածում եմ՝ ուրիշ ով է համբուրում նրան։
Ես չեմ կարողանում շնչել, քանի որ նա միայն մի անգամ է նրան համբուրում․ նա թքած ունի, եթե կատարյալ չի ստացվում։
Ես այնքան եմ ուզում նրա վերադարձը․․․
Ես թողնում եմ դուռը չկողպված։
Ես թողնում եմ լույսը միացրած։
—․—
Նիլ Հիլբըրնի այս սիրունագույն գործը Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման մասին է (OCD)։
*սա այնպիսի խախտման տեսակ է, երբ մարդիկ զգացողություն են ունենում, որ պետք է ինչ-որ բան անընդհատ ստուգել, ժամանակ առ ժամանակ կատարել որոշակի գործողություններ (այսպես կոչված “արարողակարգեր”) կամ ունենում են անընդհատ կրկնվող մտքեր։
Կրկնողություն/ Ֆիլ Քեյ
Ես հիշում եմ՝ ինչպես էր մահճակալն ուղղակի լողում այնտեղ։
Անջատ, անջատ, անջատ, անջատ։
Մայրս ինձ այս հնարքն է սովորեցրել՝
Եթե դու մի բան կրկնում ես նորից ու նորից, այն կորցնում է իր իմաստը։
Օրինակ՝
Տնային աշխատանք, տնային աշխատանք, տնային աշխատանք, տնային աշխատանք, տնային աշխատանք, տնային աշխատանք, տնային աշխատանք, տնային աշխատանք, տնային աշխատանք։
Տեսա՞ր, ոչի՛նչ։
-Մեր լինելը, — ասում է մայրս, — նույն կերպ է։
Դու բազմաթիվ անգամներ դիտում ես վերջալույսը․ հետո այն վերածվում է ընդամենը երեկոյան ժամը 6-ի։
Դու նույն սխալն ես անում նորից ու նորից․․․․մինչ դու դադարում ես այն սխալ անվանել։
Եթե միայն դու
արթնանաս, արթնանաս, արթնանաս, արթնանաս, արթնանաս, արթնանաս,
մի օր դու ուղղակի կմոռանաս՝ ինչու։
- Ոչինչ հավերժ չէ, — ասում էր նա։
Ծնողներս լքեցին իրար, երբ ես 7 տարեկան էի։
Նախքան նրանց վերջին վեճը նրանք ինձ հարևանի տուն ուղարկեցին,
ասես տիեզերագնաց լինեի, որ դուրս էր թռել մաքոքից։
Երբ վերադարձա, մեր տան այլևս ձգողականություն չկար, մահճակալները լողում էին
Ես պատկերացրի, որ պատահար էր տեղի ունցել, որ երբ ես լքել էի
Նրանք շշնջացել էին միմյանց “ես սիրում եմ քեզ” այնքան շատ անգամներ,
որ մոռացել էին՝ ինչ է նշանակում։
Ընտանիք, ընտանիք, ընտանիք, ընտանիք, ընտանիք, ընտանիք
Մայրս է սովորեցրել այս հնարքը
Եթե դու մի բան կրկնում ես նորից ու նորից, այն կորցնում է իր իմաստը։
Սա դարձավ իմ սիրելի խաղը։
Այն ստիպում էր, որ բառերի թույնը գոլորշիանա։
Բաժանում, բաժանում, բաժանում
Տեսա՞ր, ոչի՛նչ։
Առանձին, առանձին, առանձին,
Տեսա՞ր, ոչի՛նչ։
Ես վիրավոր վարպետ եմ հիմա
Ես ողջ օրը բառերի հետ եմ աշխատում
Լռի՛ր, ես գիտեմ, թե ինչ բան է հեգնանք։
Երբ ես փոքր էի, ինձ սովորեցրել էին, որ լեզվին իշխելը
քանդում է այն՝ ապացուցելով,
որ իմաստ չունի․
Ես սիրում եմ քեզ, ես սիրում եմ քեզ, ես սիրում եմ քեզ, ես սիրում եմ քեզ,
Տեսա՞ր, ոչինչ։
Ծնողներիս բաժանումից հետո ես սկսեցի կակազել
Ճակատագիրը դաժան ու արդյունավետ ուսուցիչ է
Կակազելու ժամանակ բացառություններ չկան․
Դու ամեն բառի իմաստը զգում ես կոկորդումդ՝
Բը-բը-բը-բաժանություն։
Կակազելը հայելիներից կազմված վանդակ է,
Յուրաքանչյուր “Ո՞նց ես”
Յուրաքանչյուր՝ “Ի՞նչ կասես”
Ամեն մի՝ ՝ “Դե լավ, ասա՛”
Վառ արտացոլանք է, որից չես կարող փախչել։
Ամեն մի սարսափելի պահ բաց է թողնում իր իսկ հայտարարությունը
Նորից ու նորից, մինչ այն ուղղակի կախված մնա՝
Լողալով սենյակի մեջտեղում․․․
Մա՛մ, Պա՛պ,
Ես այլևս չեմ վատնում բառերս։
Նույնիսկ հիմա՝ ժամեր շարունակ աշխատելով կակազելուս վրա,
Ես դեռ զգում եմ իմաստի ճանկռոցը իմ կոկորդում։
Ես լսել եմ, որ անգամ տիեզերքում
Դուք կարող եք լսել կոկորդիցս քերված
յյյյյեեես- սիրում եմ -քեզ-ը։
